Urlop wychowawczy nowości i zmiany wprowadzone od 1 października 2013 roku

Od 1 października 2013 roku obowiązują nowe przepisy dotyczące urlopów wychowawczych. Rolą zmienionych przepisów jest skłonienie do skorzystania czy też umożliwienie korzystania z urlopu wychowawczego obojgu rodzicom. Jeden miesiąc urlopu wychowawczego został zarezerwowany wyłącznie dla drugiego rodzica, został też wydłużony do 4 miesięcy okres, kiedy rodzice mogą jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego.

Prawo do urlopu wychowawczego tak jak dotychczas przysługuje tym pracownikom, których łączny okres zatrudnienia na podstawie umów o pracę, wynosi co najmniej 6 miesięcy. Długość urlopu wychowawczego pozostała bez zmian, z tym że obecnie wymiar urlopu wychowawczego został określony w miesiącach a nie latach i wynosi 36 miesięcy. Ta zmiana wynika z wydzielenia części urlopu: 1 miesiąca, do wyłącznego wykorzystania przez drugiego z rodziców. 

Do tej pory rodzice lub opiekunowie dziecka mogli wykorzystać urlop wychowawczy do ukończenia przez dziecko 4 roku życia. Gdyby przepisy nie uległy zmianie, to aby wykorzystać urlop wychowawczy w całości, należałoby zacząć go wykorzystywać od razu po urlopie rodzicielskim. Ale zmieniono przepisy i okres, kiedy można korzystać z urlopu wychowawczego, został wydłużony o 1 rok. Obecnie rodzice mogą sprawować opiekę nad dzieckiem do ukończenia przez dziecko 5 roku życia.

Rodzicom lub opiekunom, którzy wychowują dziecko wymagające osobistej opieki, w stosunku do którego została orzeczona niepełnosprawność, oprócz podstawowego urlopu wychowawczego, może być udzielony urlop wychowawczy na dodatkowe 36 miesięcy. Nie zmienił się okres, który pozwala na skorzystanie z tego uprawnienia i jest nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia.

Od 1 października 2013 roku, został wydłużony o 1 miesiąc okres pozwalający rodzicom lub opiekunom dziecka, jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego. Obecnie ten okres wynosi nie więcej niż 4 miesiące. Istotną zmianą jest również możliwość podzielenia urlopu wychowawczego maksymalnie na 5 części, dotychczas urlop wychowawczy mógł być wykorzystywany  najwyżej w  4 częściach.

Najważniejsze zmiany dotyczące urlopów wychowawczych:

• urlop wychowawczy może być podzielony na 5 części,
•  z urlopu wychowawczego można korzystać do ukończenia przez dziecko 5 lat,
• przez 4 miesiące można jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego,
• 1 miesiąc urlopu wychowawczego jest zarezerwowany dla drugiego rodzica.

Zgodnie z Art. 186 § 4 Kodeksu pracy: Każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego.

Jest to zupełnie nowe uprawnienie i dotyczy zarówno „podstawowego” urlopu wychowawczego jak i urlopu wychowawczego na dziecko z orzeczoną niepełnosprawnością.

Ważne! Prawa do 1 miesiąca urlopu wychowawczego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka. Jeśli drugi z rodziców lub opiekunów nie chce skorzystać z prawa do 1 miesiąca urlopu wychowawczego, to wymiar urlopu wychowawczego wyniesie 35 miesięcy.

Są wyjątki od tej zasady, a wynikają z sytuacji prawnej i faktycznej rodzica i dziecka. Rodzic będzie miał prawo do 36 miesięcy urlopu wychowawczego, jeśli:

drugi rodzic dziecka nie żyje,

• drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
• drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu.

Prawo do 36 miesięcy urlopu wychowawczego przysługuje także jedynemu opiekunowi dziecka.

Jakie uprawnienia mają rodzice, którzy w dniu wejścia w życie nowych przepisów przebywali na urlopach wychowawczych?

Rodzice lub opiekunowie dziecka, którzy przed 1 października 2013 roku korzystali z urlopu wychowawczego podzielonego na części, obecnie mają prawo do podzielenia pozostałego urlopu na niewykorzystaną ilość części, która wynika ze zmienionych przepisów. Chodzi o zapewnienie rodzicom korzystniejszych praw, które wynikają ze zmienionych przepisów.

Przykład 1.

Do 30 września 2013 roku, rodzice korzystali z urlopu wychowawczego podzielonego na 3 części. Pozostałą część urlopu wychowawczego mają prawo podzielić jeszcze na 2 części.

Podobna zasada wyrównania praw, dotyczy rodziców lub opiekunów dziecka, którzy w dniu wejścia w życie zmian przepisów, skorzystali już z prawa do jednoczesnego wykorzystywania urlopu wychowawczego. Mają oni prawo do jednoczesnego korzystania z urlopu wychowawczego w łącznej ilości miesięcy, wynikających ze zmienionych przepisów.

Przykład 2.

Do 30 września 2013 roku, rodzice korzystali jednocześnie z 3 miesięcy urlopu wychowawczego. Pozostał jeszcze 1 miesiąc urlopu wychowawczego, z którego mogą korzystać jednocześnie.

Przykład 3.

Do 30 września opiekunowie skorzystali z prawa do jednoczesnego wykorzystywania urlopu wychowawczego w ilości 2 miesięcy. Od 1 października 2013 roku będą mieli prawo do skorzystania z jednoczesnego korzystania z urlopu wychowawczego jeszcze przez 2 miesiące.

Jakie dokumenty i w jakim terminie powinien złożyć pracownik mający zamiar korzystać z urlopu wychowawczego?

Podstawowym dokumentem jaki rodzic lub opiekun dziecka składa pracodawcy, jest wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego. Wniosek składa się na 2 tygodnie przed planowaną datą rozpoczęcia urlopu, a pracodawca jest zobowiązany udzielić urlopu na okres wskazany we wniosku. Jeśli wniosek zostanie złożony bez zachowania tego terminu, to pracodawca udziela urlopu wychowawczego nie później niż z dniem upływu 2 tygodni od dnia złożenia wniosku. Pracownik może wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego, składając pisemne oświadczenie w tej sprawie, nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem urlopu. Może także zrezygnować z urlopu wychowawczego, po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy, najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy lub w każdym czasie, jeśli pracodawca wyrazi na to zgodę.

Wniosek o urlop wychowawczy powinien zawierać:

• datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu wychowawczego,
• okres wcześniej wykorzystanego urlopu wychowawczego na dane dziecko,
• liczbę części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko.

 Do wniosku o urlop wychowawczy dołącza się:

➲oświadczenie drugiego rodzica lub opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego w okresie wskazanym we wniosku

oświadczenia to nie jest wymagane, jeśli:

• drugi rodzic lub opiekun ma ograniczoną władzę rodzicielską lub jest jej pozbawiony (w takim przypadku należy do wniosku o urlop wychowawczy dołączyć prawomocne orzeczenie sądu o ograniczeniu lub pozbawieniu drugiego rodzica praw rodzicielskich),
• drugi opiekun dziecka ma ograniczoną opiekę lub jest z niej zwolniony (w takim przypadku należy do wniosku o urlop wychowawczy dołączyć prawomocne orzeczenie sądu o ograniczeniu albo zwolnieniu z opieki drugiego opiekuna dziecka),
• nie jest możliwe uzyskanie takiego oświadczenia (w takim przypadku do wniosku o urlop wychowawczy, należy dołączyć dokumenty lub oświadczenie, potwierdzające, że zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania pisemnego oświadczenia drugiego rodzica lub opiekuna dziecka, o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku).

➲oświadczenie drugiego rodzica lub opiekuna dziecka o okresie, w którym zamierza on korzystać z  urlopu wychowawczego, jeśli zamiarem rodziców lub opiekunów dziecka jest jednoczesne korzystanie z tego urlopu,

➲orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka,

➲oświadczenie o okolicznościach pozwalających rodzicowi lub opiekunowi dziecka skorzystać z 36 miesiącu urlopu wychowawczego. Oprócz tego oświadczenia, dodatkowo do wniosku o urlop wychowawczy należy dołączyć jeden z poniższych dokumentów:

• akt zgonu drugiego rodzica dziecka, jeśli drugi rodzic nie żyje,
• prawomocne orzeczenie sądu o ubezwłasnowolnieniu drugiego rodzica, dokument potwierdzający niepełnoletność drugiego rodzica, gdy rodzice nie są małżeństwem, albo prawomocne orzeczenie sądu o ustaleniu ojcostwa, w którym sąd nie przyznał ojcu władzy rodzicielskiej, jeśli drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
• prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo o jej ograniczeniu lub zawieszeniu, jeśli drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu,
• prawomocne orzeczenie sądu o przyznaniu opieki nad dzieckiem jedynemu opiekunowi albo o zwolnieniu drugiego opiekuna z opieki, jeśli dziecko pozostaje pod opieką jednego opiekuna.
  

Przy okazji zmian dotyczących urlopów wychowawczych, doprecyzowano przedawnienie roszczeń dotyczących prawa do urlopu wypoczynkowego, które zostają zawieszone na czas korzystania z urlopu wychowawczego.

podstawa prawna:
§  art. 186, 186³, 189¹,293¹Kodeksu pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.)
§  par. 1-6 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 września 2013 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (Dz. U.  z 2013 r. poz. 1139)